Kuros z Sunion

Autor dzieła:

Audiodeskrypcja dzieła

Fotografia: Kuros z Sunion

            Kuros z Sunion nie należy do dzieł ważnych z uwagi na swoją wyjątkowość. Jest jednym z wielu przykładów dzieł będących dobrym zilustrowaniem funkcjonowania sztuki i pojmowania piękna w epoce, w której powstał. Tej epoce, czyli okresowi archaicznemu sztuki greckiej,  przede wszystkim będzie poświęcony ten tekst.

Dzieje sztuka starożytnej Grecji dzieli się na trzy zasadnicze okresy: okres archaiczny trwający od około 720 do 480 roku przed naszą erą, okres klasyczny trwający od 480 do 323 roku przed naszą erą oraz okres hellenistyczny trwający od 323 do 30 roku przed naszą erą. Okres archaicznym można traktować jedynie jako przygotowawczy od wielkich osiągnięć kultury greckiej w okresie klasycznym, warto jednak pamiętać, że to w okresie archaicznym powstały Iliada i Odyseja oraz wspaniała architektura, która tak jak poezja Homera, szybko doszła do doskonałości.

W odniesieniu do powyższego porównania należy dodać, że dla starożytnych Greków sztuki plastyczne takie jak architektura, rzeźba i malarstwo były bardzo odległe od poezji, muzyki czy tańca. Sztuki plastyczne miały inne zadania: wytwarzały rzeczy do oglądania, podczas gdy pozostałe wymienione wyrażały uczucia. Sztuk plastycznych nie traktowali Grecy jako natchnionych i wymagających fantazji lecz jako wymagające umiejętności i działania według określonych reguł. Przez to sztuki te miały charakter uniwersalny, bezosobowy i racjonalny a artyści byli traktowani jak rzemieślnicy

 Rzeźba, choć odgrywała w życiu Greków doniosłą rolę, nie osiągnęła w okresie archaicznym jeszcze swoich definitywnych form ani nie zyskała pełnej samodzielności. Na podstawie zachowanych dzieł możemy nakreślić obok stałych cech rzeźby Grecji archaicznej także kierunek pewnych zmian. Rzeźba początkowo była związana przede wszystkim z kultem. Ograniczała się do posągów bogów i  dekoracji świątyń. Dopiero później Grecy zaczęli rzeźbić ludzi, najpierw zmarłych, z czasem także zasłużonych żyjących, takich jak zwycięscy igrzysk olimpijskich. Kult grecki był antropomorficzny i taka też była rzeźba grecka. Bogów przedstawiano w ludzkiej postaci. Postać ta w okresie archaicznym nie była traktowana portretowo.

 Wcześni rzeźbiarze traktowali postaci schematycznie, wręcz geometrycznie. Twarze rzeźbionych posągów pozbawiali ekspresji. Popularny tak zwany „archaiczny uśmiech” był tylko konwencją i nie można taktować go jako przykładu wyrażania emocji. Włosy i fałdy stroju twórcy układali w abstrakcyjne wzory, nie dbając o zgodność z obserwowaną rzeczywistością. Rzeźbiono niewiele więcej niż nagą postać męską i odzianą w udrapowane szaty postać kobiecą. Wczesna sztuka grecka podejmowała stale te same tematy a w ich przedstawieniu posługiwała się tymi samymi formami. Brak w niej celowej różnorodności i nowości. Należy jednak podkreślić, że nie znaleziono dwóch identycznych rzeźb z tego okresu, co świadczy o tym, że rzeźbiarze nie kopiowali dzieł innych twórców. Każdy z oparciu o ogólny schemat tworzył własne dzieła. Typowymi rzeźbami okresu archaicznego były posągi kurosów, czyli nagich młodzieńców. Przedstawiani oni byli symetrycznie, z rękami przy bokach tułowia, z jedną stopą wysuniętą do przodu.

Posągi kurosów uważano przed długi czas za wizerunki boga Apollina. Teza ta, zweryfikowana na podstawie inskrypcji, znalazła potwierdzenie tylko w przypadku nielicznych kurosów. Większość z nich nie przedstawia Apollina ani żadnego innego boga. Posągi kurosów były albo ofiarami dla bogów albo pomnikami nagrobnymi. Posągi składane jako ofiary przedstawiały pod postacią kurosów adorantów lub sługi. Wczesne przykłady takich kurosów miały kolosalne rozmiary. W przypadku rzeźb kurosów służących jako pomniki nagrobne związek ze zmarłymi miał wyraz wyłącznie w inskrypcjach umieszczonych na posągach bądź ich bazach. Same postaci zawszę są młode, wyidealizowane. Wyobrażają grecki ideał piękna. Są niezależnie od wieku i wyglądy zmarłego.

W typie kurosa w VI wieku przed naszą erą nastąpił rozwój w opracowaniu formy. Układ poszczególnych części ciała, detale i proporcje coraz bardziej zbliżają się do rzeczywistości. Ręce stopniowo odsuwają się od ciała. Włosy stają się krótsze. Stopniowo zanikają posągi ponadnaturalnej wielkości. Kuros z Sunion, datowany jest na okres 590-580 lat przed naszą erą, sytuuje się gdzieś na początku tej ewolucji. Ma wysokość ponad 3 metry. Budowa posągu nawiązuje do figur geometrycznych, na przykład linia pachwin i łuk mostku tworzą romb. Postać jest symetryczna - w naturze tak doskonała symetria nie występuje. Detale takie jak rzepki kolanowe i małżowiny uszne potraktowane są dekoracyjnie, wyglądają nienaturalnie. Uszy mają kształt ślimacznic. Loczki na czole tworzę rytmiczne powtarzające się spirale. Posąg ten przetrwał do naszych czasów zapewne dzięki temu, że został zakopany w ziemi w chwili zagrożenia. Znalezione obok niego bazy z sanktuarium Posejdona pozwalają stwierdzić, że był darem wotywnym złożonym bogu.

 

Arkadiusz Gryglas

Bibliografia:    

Władysław Tatarkiewicz, Historia estetyki t. I Estetyka starożytna, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1962

John Boardman, Sztuka Grecka, Warszawa 1999

Ewdoksja Papuci-Władyka, Sztuka starożytnej Grecji, Warszwa-Kraków, 2001

Grantodawcy

Logotyp programu Kultura Dostępna oraz Narodowego Centrum Kultury
Wschodzący Białystok - logotyp miasta Białystok
Żubr - logotyp Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego
Logotyp Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego