Ołtarz Mariacki Wita Stwosza

Fotografia: Ołtarz mariacki

Wit Stwosz
Na zamówienie Krakowa w 1477 roku
Ok. 1477 - 1489 r., sztuka gotycka, Kraków, Polska
Rzeźbiony ołtarz, polichromowany, złocony
Konstrukcja dąb, tło modrzew, rzeźby drzewo lipowe
Wysokość 13 m, szerokość 11 m
Wysokość największych rzeźb około 3 m
Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, Kraków, Polska

Źródło fotografii:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6a/Altar_of_Veit_Stoss%...

Rzeźbiony ołtarz o formie płytkiej, ogromnej szafy z czterema skrzydłami, wypełnia ponad 200 barwnych postaci.
Tło szafy intensywnie niebieskie.
W kwaterze centralnej wpisana arkada zakreślona przez dwie zaokrąglone listwy.
Pomiędzy listwami figuralne przedstawienia proroków.
Wewnątrz arkady sceny Zaśnięcia i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
W dolnej części, Maria klęczy pogrążona w modlitwie, otoczona przez dwunastu apostołów. Nieco wyżej Chrystus przyjmuje duszę Marii do nieba.
Pod łukiem arkady ażurowa koronka z przenikających się łuków w tak zwany ośli grzbiet. Arkadę wieńczą trzy ażurowe kapliczki.
Każdą tworzą cztery smukłe, złocone kolumienki nakryte ozdobnym baldachimem.
Pomiędzy kapliczkami figury aniołów. W środkowej kapliczce scena koronacji Marii przez Boga Ojca i Syna.
Nad koroną gołębica, symbol Ducha Świętego.
W bocznych kapliczkach święci patroni Polski, Stanisław i Wojciech.
Szaty wszystkich postaci długie, złote, gdzieniegdzie odsłonięta granatowa podszewka. Drobne elementy czerwone i zielone.
Pod kwaterą centralną, podstawa w formie poziomej deski, tak zwana predella z drzewem Jessego, artystycznym przedstawieniem drzewa genealogicznego Chrystusa.
W centrum półleżący Jesse. Z jego ciała wyrasta niskie, złote ażurowe drzewo.
Po bokach pnia, długie, poziome gałązki o strzępiastych, powykręcanych listkach. Pomiędzy nimi siedzą królowie żydowscy i inni przodkowie Chrystusa.
Po bokach korpusu centralnego po dwie pary skrzydeł.
Wewnętrzne skrzydła ruchome, dwustronnie rzeźbione.
Zewnętrzne nieruchome, zdobione od frontu.
Powierzchnie skrzydeł podzielone na trzy, niemal kwadratowe pola.
W górze każdego dekoracyjna koronka.
Na otwartych skrzydłach wewnętrznych koronki utworzone z przenikających się łuków w tak zwany ośli grzbiet. Na zamkniętych oraz na zewnętrznych z gęstych wici roślinnych.
Tło opracowane częściowo malarsko.
Po zamknięciu ołtarza pola na skrzydłach układają się w dwanaście scen z życia Marii i Jezusa Chrystusa.
Na zamkniętych skrzydłach wewnętrznych od góry z lewej: Pojmanie w Ogrójcu, Dwunastoletni Jezus w Świątyni, Ofiarowanie Jezusa w Świątyni, z prawej Ukrzyżowanie, Zdjęcie z krzyża, Złożenie do grobu.
Na lewym zewnętrznym skrzydle od góry: Spotkanie Joachima i Anny, Narodziny Marii, Ofiarowanie Marii w Świątyni.
Na prawym: Zstąpienie do piekieł, Trzy Marie u grobu Chrystusa oraz Chrystus ukazujący się Marii Magdalenie. Na otwartych wewnętrznych skrzydłach wydarzenia z życia Matki Boskiej. Z lewej: Zwiastowanie Marii, Boże Narodzenie, Hołd Trzech Króli.
Z prawej: Zmartwychwstanie Chrystusa, Wniebowstąpienie Chrystusa, Zesłanie Ducha Świętego. 6 ukazanych scen wraz  z ukoronowaniem ukazanym w kapliczce centralnego korpusu, znane są jako Siedem Radości Najświętszej Marii Panny.
Maria w centralnej scenie zaśnięcia, klęczy na poduszce zwrócona w lewo.
Jej lekko pochyloną, wiotką sylwetkę okrywa złoty płaszcz, spływający licznymi fałdami na ziemię.
Od dołu lekko podwiany odsłania złotą poduszkę z czerwonymi frędzlami na rogach.
Ręce Marii lekko zgięte, opuszczone, niemal złączone nadgarstkami. Dłonie o długich, smukłych  palcach, opadają bezwładnie. Na ramionach kremowy szal.
Jego długie, wąskie końce pofałdowane, esowato wygięte zarysowują kształt małżowiny.  Gładką, bladą twarz okalają długie, pofalowane, brązowozłote włosy.
Wokół głowy wąska tasiemka. Czoło wysokie. Brwi zarysowane cienką kreską.
Oczy lekko przymknięte. Wzrok skierowany na wprost. Drobny nos i usta.
Za Marią, przodem stoi podtrzymujący ją apostoł, święty Jakub Starszy.
Jego dłonie pokrywa sieć nabrzmiałych żył. Głowa lekko odchylona.
Długie fale ciemnobrązowych włosów i broda z plątaniny spiralnych, głęboko drążonych pasm, okalają twarz pokrytą licznymi zmarszczkami. Oczy zapadnięte.
Zza ramion Jakuba wychlają się głowy dwóch innych apostołów. Spoglądają w dół, na Marię. Ponad Jakubem, nieco z prawej, młody apostoł, prawdopodobnie święty Maciej zwrócony lekko w naszą stronę. Głowa delikatnie pochylona, dłonie splecione przed czołem.
Tworzą rodzaj baldachimu, wysoko ponad głową Marii. Gest symbolizuje smutek.
Na lewo od Marii, zwrócony lekko w naszą stronę, apostoł z księgą, św. Piotr ze spiralnie skręconą brodą. Kręcone włosy odsłaniają zakola na czole. Twarz pomarszczona.
Oczy delikatnie zapadnięte, powieki wiotkie.
Na prawo od Marii, święty Jan Ewangelista.
Lekko odchylony, stoi zwrócony nieznacznie w naszą stronę.
Gęste, poskręcane, rudo-brązowe włosy okalają twarz z zarysowanym drugim podbródkiem. Częściowo przesłaniają czoło. Policzki zaróżowione, nos wydatny.
Ściągnięte brwi. Lewe oko ucieka na zewnątrz.
Grupę Zaśnięcia z obu stron zamyka po trzech apostołów.
Stoją zwróceni ku Marii. Najdalsi, wysunięci na pierwszy plan, trzymają kadzielnice.
Wszyscy unoszą głowy ku aniołkom, otaczającym Chrystusa i Marię w scenie Wniebowzięcia. Figury nieco mniejsze, ukazane na tle aureoli utworzonej z rozchodzących się złotych promieni. Chrystus z Marią zwróceni lekko ku sobie.
Maria z dłońmi złożonymi w geście modlitwy.
Połę jej płaszcza z przodu podtrzymuje Chrystus, drugą ręką obejmując jej plecy.

    W scenie Wniebowzięcia Chrystus i Maria ukazani zostali jako Oblubieniec i Oblubienica. To zgodny z zasadami interpretacji Pisma Świętego obraz zaślubin Chrystusa ze swoim  Kościołem. Scena główna oddziaływuje ekspresją ponadnaturalnych figur w bogato drapowanych szatach, przedstawionych w mistycznej przestrzeni. Naturalizm ciała zestawiony został z wirtuozerią ornamentów. Ołtarz Mariacki jest największą nastawą ołtarzową w Europie, zachowaną w swoim oryginalnym miejscu, in situ. Dekorował apsydę kościoła i był tłem dla religijnych misteriów. Do ustawienia ołtarza Wit Stwosz wykorzystał drewniany wał korbowy, który odnaleziono podczas II wojny światowej i wykorzystano do jego demontażu w celu ukrycia przed okupantem. Odnaleziony w Sandomierzu ołtarz, Niemcy wywieźli do Norymbergii. Odnaleziony po wojnie przez profesora Karola Estreichera. W dzienniku zanotował:
„Norymberga, 14 listopada 1945, środa
Rano w Milit. Gov. u kap. Thompsona. Sympatyczny. Kieruje mnie do Albrighta. Ten powiedział, że w schronie pod zamkiem jest Ołtarz Mariacki, ale co z niego jest, nic nie wie. Kieruje mnie do dr Trocke, dyrektora Germ. Muz. U niego, na żądanie Monuments Fine Arts, są klucze. Na dole pod zamkiem, wielkie żelazne drzwi za małym domkiem – nikt by się nie domyślił. Wejście do piwnicy. Są, stoją i jest ich całe mnóstwo. Posągi apostołów… Madonna… płaskorzeźby… wielkie wzruszenie. „
Ołtarz przywieziony do Krakowa w 1946 roku, na pierwotne miejsce powrócił jednak dopiero po październikowej odwilży w roku 1956.

Audiodeskrypcja: Marta Golik-Gryglas, Barbara Szymańska
Fundacja Audiodeskrypcja
www.isztuka.edu.pl

Źródła i polecane strony:
E. Gombrich, O sztuce
http://mck.krakow.pl/images/upload/Dziedzictwo/Wydarzenia/Restytucja/Woj...
http://www.pajorama.eu/wirtualnymariacki/mariacki.html#/Oltarz_Wita_twos...
Karol Estreicher, Dziennik wypadków, Kraków 2001
 

Przejdź do audiodeskrypcji i analizy wybranego dzieła

Grantodawcy

Logotyp programu Kultura Dostępna oraz Narodowego Centrum Kultury
Wschodzący Białystok - logotyp miasta Białystok
Żubr - logotyp Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego
Logotyp Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego