Największy rozkwit Egiptu przypada na epokę Nowego Państwa, to jest na XVI - XI wiek p.n.e. Dzięki wojennym zdobyczom nastąpił znaczący rozwój terytorialny, stolicą imperium były Teby (dzisiejszy Luksor), które w tym czasie przeżywały okres świetności. Tebańska świątynia Amona-Re została w ciągu wieków rozbudowana do ogromnych rozmiarów. Jej bramę mogli przekraczać tylko kapłani i dostojnicy, pozostali zbierali się przed pylonami, na ich ścianach umieszczano monumentalne sceny figuralne z udziałem faraona.

Do najważniejszych zespołów architektonicznych Nowego Państwa należy zespół świątyń w Karnaku, północnej części Teb Wschodnich, wzniesiony dla tebańskich bogów: Amona-Re, jego małżonki Mut i Montu – boga wojny. Wzdłuż osi dziedzińca powstała monumentalna kolumnada z aleją kamiennych sfinksów, święta sadzawka i pomnika skarabeusza. W okresie Nowego Państwa Luksor odgrywał niezwykle ważną rolę w życiu religijnym, w Świątyni Narodzin w czasach wybitnej władczyni – królowej Hatszepsut, córki faraona Totmesa I odbywały się rytuały święta „Opet”, które miały potwierdzać boskie pochodzenie władzy.

Z tego monumentalnego zespołu do naszych czasów przetrwały cztery świątynie, trzy z nich pochodzą z czasów Ramessydów (XIX i XX dynastia), okres wcześniejszy zaś (XVIII dynastia) reprezentuje świątynia królowej Hatszepsut w Deir el-Bahari. Jej pozostałością są dwie gigantyczne, mierzące ponad 15 metrów rzeźby przedstawiające faraona Amenhotepa III, zwane Kolosami Memnona, niegdyś umieszczone przed świątynią, z której niemal nic nie przetrwało do naszych czasów. Wzniesienie świątyni przypisuje się zaufanemu królowej, dworskiemu dostojnikowi Senenmut.

Położona u podnóża wysokiej skały świątynia grobowa królowej Hatszepsut składała się z trzech tarasów, wynikających wprost ze skały. Do najniższego wiodła aleją sfinksów i obelisków, środkowy zajmowała kaplica Hathor i Anubisa. Dziedziniec na górnym tarasie prowadził do Komór Odrodzenia Hatszepsut i jej ojca W świątyni znalazło się wiele odniesień do kultu bogini Hathor, bogini nieba, uosobienie „Wielkiej Matki” i patronka tebańskiej nekropolii, co zapewne jest dowodem szczególnej czci, jaką żywiła królowa do wielkiej bogini. W dekoracji świątyni można zauważyć silny wpływ kultu słońca, co jest interpretowane jako wyraz politycznego wzrostu znaczenia dolno egipskich kapłanów.

Centralne sanktuarium, położone w głębi górnego tarasu, pełniło funkcję miejsca spoczynku dla posągu Amona-Re, przenoszonego do Teb Zachodnich podczas jednego z ważnych świąt. Rozebraną później kaplicę Świętej Barki Amona-Re, z westybulem i sanktuarium, pokrywały reliefy przedstawiające sceny z panowania królowej Hatszepsut i jej brata i męża Totmesa.

Świątynię zdobiły liczne posągi, obecnie rozproszone w muzealnych zbiorach całego świata: wizerunki królowej znalazły się m.in. w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku (gdzie zgromadzono największą kolekcję rzeźb z Deir El-Bahari) oraz Rijksmuseum van Oudheden w Lejdzie, zaś wspomnianego Senenmuta, wysokiego rangą dostojnika dworskiego i faworyta królowej – w British Museum w Londynie i Neues Museum w Berlinie.

Tak jak wszyscy władcy królowa Hatszepsut, która objęła tron po śmierci małżonka, była przedstawiana w męskim stroju, z krótkim fartuszkiem, sztuczną brodą i królewskim nakryciem głowy. Po koronacji pisano o niej i przedstawiano ją jako o mężczyźnie.

W okresie panowania Ramessydów są zauważalne istotne zmiany w sztuce: monumentalne świątynie poprzedzały wysokie pylony z dwoma obszernymi dziedzińcami, portykami, salą hipostylową (hypostylową), sanktuarium i pomieszczeniami bocznymi poświęconymi różnym bóstwom. Na pierwszym z dziedzińców wznosił się symboliczny pałac królewski, z reguły budowany z suszonej cegły. Ściany pylonów pokrywały wielkich rozmiarów sceny obrazujące zwycięskie wojny. W dekoracji dominuje relief wklęsły, dzięki czemu twórca mógł pracować szybciej i uzyskiwał potęgujący ekspresję efekt światłocienia. Nierzadko oznaczało to również obniżenie poziomu artystycznego. Istotne zmiany zaszły w tym okresie w rzeźbie pełnej, szczególnie w wizerunkach władców: miejsce naśladownictwa estetyki poprzedniej epoki w pierwszym okresie zajął naturalizm i podkreślanie wybranych cech fizjonomii.

Joanna Tomalska

Bibliografia:

Sztuka świata, t. Warszawa 1989; M. Porębski, Dzieje sztuki w zarysie, Od paleolitu po wielki średnie, Warszawa 1976.