Autor dzieła:
Miejsce:
Epoka:
Audiodeskrypcja dzieła
Kultura sumeryjska jest uważana za najstarszą miejską cywilizację ludzką, mieszkańcy Mezopotamii w celu zyskania obszarów rolniczych budowali kanały irygacyjne, które w miarę rozwoju stały się drogami transportowymi. Rozwój rolnictwa i plony, wystarczające na sprzedaż i wymianę płodów rolnych, pozwoliły na zróżnicowanie socjalne ludności, a zatem i powstanie specjalności zawodowych, rzemieślników i kupców. Rozwój miast sprawił, że władzę z rąk kapłanów przejął świecki władca, czego widomym przejawem było wznoszenie królewskich siedzib. Najstarszy pałac, złożony z trzech części oddzielonych grubym murem, powstał w mieście Kisz, jednym z najstarszych miasta świata. Żadna część budowli nie zachowała się w całości. Pałac składał się z dwóch nie połączonych ze sobą budowli oraz wejścia. Podobne założenia powstały w Eridu, Tell Beidar, Mari i innych miastach.
Cywilizacji sumeryjska zawdzięczamy obowiązujący do dziś system pomiaru czasu. Zasługą Sumerów jest także utworzenie pisma (tzw. pisma klinowego), za pomocą którego na glinianych tabliczkach zapisywano istotne fakty związane z gospodarką, później zaś również opowieści o bohaterach, spośród których najbardziej znany jest epos o Gilgameszu, władcy państwa-miasta Uruk oraz opowieść o potopie.
Do wielkiego znaczenia doszło miasto Ur pod rządami trzeciej dynastii królewskiej, około 2100-2000 roku p.n.e. W tej epoce odnowiono stare kulty, odbudowano świątynie i wzniesione nowe. Rozwijały się coraz okazalsze miasta, domy zyskały kanalizację i urządzenia sanitarne. Najważniejszą częścią pozostał okręg sakralny. Założyciel dynastii, król Urnammu i jego następca Szulgi zbudowali w Ur wielki zespół świątynny otoczony murem.
Sumerowie wznosili monumentalne świątynie, usytuowane na specjalnej usypanej z ziemi albo też ceglanej platformie-tarasie. Pierwotne pojedyncze tarasy, z czasem zostały zastąpione dwoma lub trzema takimi podstawami, na którego szczycie mieściła się świątynia zwana zigguratem. Budowano je zwykle z suszonej cegły, zaś ważniejsze budynki były obłożone cegłą wypalaną. Ziggurat w mieście Ur ze świątynią na szczycie wzniesiony około 2100 r. p.n.e., znajdował się w tzw. sakralnym okręgu miasta. Wysokość całej struktury szacuje się na około 20 m. Składała się ona z trzech zmniejszających się ku górze platform o kształcie ściętego ostrosłupa, całość wieńczyło sanktuarium, poświęcone bogowi księżyca, do którego wiodły pojedyncze schody. Ściany podstawy wspierał rodzaj przypór, niektóre z nich były przecięte pionowymi kanałami, lecz ich funkcja nie jest jasna – być może odprowadzały wodę lub też doprowadzały ją do górnych tarasów. Do świątyni z trzech stron prowadziły schody, położone na osi oraz z obu ich stron wzdłuż ściany pierwszego tarasu. Ich punkt zbiegu przy górnej krawędzi dolnego tarasu wieńczyła brama. Gładkość pochylonych ścian rozbijały lizeny i nisze.
Słabo zachowany środkowy taras utrudnia rekonstrukcję budowli, niewiele też można powiedzieć o wieńczącej ziggurat świątyni.
Pod koniec III tysiąclecia p.n.e. zigguraty tworzyły już rodzaj kilkukondygnacyjnych monumentalnych wież – cokołów ze świątyniami na szczycie, np. ziggurat Marduka w Babilonie składał się z siedmiu pięter i mierzył 90 m wysokości, przy czym piętra różniły się barwami: czarną podstawę pokrywała warstwa bitumu, wyżej płaszczyzna czerwieni pokryta wypalaną cegłą, dalej kondygnacja pobielona gipsem, błękitna – glazurowanymi płytkami itd. Tarasy obsadzano krzewami i drzewami.
Zasadą konstrukcyjną zigguratu była symetria i amfiladowy układ pomieszczeń. Zgodnie z najnowszymi ustaleniami biblijna wieża Babel to babiloński ziggurat.
Dążąca do monumentalności rzeźba sumeryjska podkreślała potęgę władzy, często nawiązywała do sztuki akadyjskiej, jak w posągu przedstawiającym syna Gudei – Urningirsu, ukazującego symbolicznie „władcę czterech stron świata”.
Joanna Tomalska
Bibliografia:
D. Ławecka, Północna Babilonia w okresie wczesno dynastycznym, Warszawa 2010.