Ok. 600 r. p.n.e., sztuka grecka, okres archaiczny; porządek dorycki - Grecja (Italia) oraz porządek joński - Azja mniejsza (Jonia), Sycylia, Italia
Ok. 400 r. p.n.e., sztuka grecka, okres klasyczny i hellenistyczny; porządek koryncki - Grecja (Italia)
Starożytna Grecja
Źródła fotografii:
https://it.wikipedia.org/wiki/File:OrdiniArchitettonici.jpg
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/53/Schema_Saeulenordnun...
Na trzystopniowej podbudowie zwanej krepidomą świątynia otoczona kolumnadą.
Każda kolumna wybrzuszona w 1/3 wysokości. To tzw. entaza.
Trzon kolumny pokryty pionowymi żłobieniami zwanymi kanelurami.
Na szczycie kolumn głowice - kapitele. Podtrzymują trzyczęściowe belkowanie - entablature.
Od dołu architraw, po środku fryz, na górze gzyms (geison) ze skośnie podciętej płyty z wypukłym profilem rynny u góry - tak zwaną simą.
Gzyms obiega trójkątne pole naczółka - tympanon, najczęściej zdobione płaskorzeźbą lub rzeźbą figuralną. Całość wieńczy dwuspadowy dach.
Schemat Dorycki (męski)
Ok. 458-447 p.n.e., Świątynia Partenon w Grecji
Kolumna z marmuru
Wysokość ok. 11 m, promień podstawy ok. 2 m
Cechy - ciężki, osiadły, surowy, monumentalny
Źródła fotografii:
przykładowy obiekt:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/58/Parthenon%2C_Athens%...
schemat porządku doryckiego:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/82/Fryz_dorycki-diagram...
Grube kolumny ustawione blisko siebie bezpośrednio na podbudowie. Od wybrzuszenia zwężają się coraz mocniej do góry. Trzon każdej pokryty łączącymi się 20 żłobieniami, tworzącymi ostre krawędzie. Żłobienia zwężają się ku górze wraz z trzonem. Między nim, a głowicą wąskie pierścienie - anuli niżej podkreślone kilkoma rzłobieniami scamillus. Głowica - echinus, o kształcie miskiej misy przykrytej kwadratową płytą - abakusem. Dolna belka (architraw) jest gładka. Nad nią cienka, nieco wystająca listwa - tenia. Spod niej, w regularnych odstępach, wystaje krótka listewka (regula), z sześcioma łezkami – guttae w kształcie kostek. Nad tenią, na osi listewek, prostokątne płyty tryglifów z dwoma pionowymi żłobieniami. Trygify z naprzemiennie ułożonymi, prostokątnymi polami metop, tworzą środkową belkę - fryz. Każda z metop z reliefem figuralnym. Nad nimi i tryglifami po 6 łezek. Wyżej górna belka gładkiego gzymsu, schodkowo profilowanego przy górnej krawędzi.
Schemat Joński (kobiecy)
Ok. 427 - 424 rok p.n.e., świątynia Nike Apteros, Ateny, Grecja
Kolumna z marmuru
Wysokość kolumny ok. 4 m, promień ok. 1 m
Cechy - lekki, smukły, dekoracyjny
Źródła fotografii:
przykładowy obiekt:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8b/Temple_of_Athena_Nik...
schemat porządku jońskiego:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d9/Kolumna_jo%C5%84ska.svg
Smukłe kolumny na bazach, luźno rozstawione. Delikatnie wybrzuszone i nieznacznie zwężające się ku górze. Bazy wsparte na kwadratowych płytach plintach. Każda baza z dwóch wałków torusów, przedzielonych wklęsłym trochilusem. Na granicach łączeń cienkie listewki - spiry.
Trzony kolumn gęsto i głęboko żłobkowane. Żłobienia rozdzielone wąskimi listewkami - stegami. Po bokach spłaszczonej od góry głowicy - woluty imitujące zwinięte liście akantu lub miękką tkaninę układającą się w ślimacznicę. Na niej kwadratowa, wklęsła płyta - abakus. Dolna belka - architraw z trzech, coraz szerszych stopni, zwieńczonych wąskim gzymsikiem. Nad nim fryz z reliefem figuralnym. Gzyms gładki, schodkowo profilowany wzdłuż górnej krawędzi. Każdy stopień zdobiony pasmem ornamentów. Ornamenty tworzą: kostki ząbkowania, pałeczki naprzemiennie z perełkami tzw. perełkowanie, "wole oczy" o kształcie obłych, odwróconych łez tzw. kimation. kimation pokrywa również boki płyty - abakusa, oraz biegnie wokół głowicy, między wolutami.
Schemat Koryncki (dziewczęcy)
Ok. 131 r. p.n.e., świątynia Zeusa Olimpijskiego, Ateny, Grecja.
Kolumny z marmuru
Wysokość ok 17 m, promień ok. 2 m
Cechy: lekki, smukły, bogato zdobiony
Źródła fotografii:
przykładowy obiekt:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/91/Temple_of_Zeus_in_At...
schemat porządku korynckiego:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5f/Porz%C4%85dek_korync...
Smukłe kolumny na bazach, luźno rozstawione, delikatnie wybrzuszone i nieznacznie zwężające się ku górze. Bazy wsparte na kwadratowych płytach plintach. Każda baza z dwóch wałków torusów, przedzielonych wklęsłym trochilusem. Na granicy łączeń cienkie listewki - spiry. Trzon kolumn gęsto i głęboko żłobkowany. Rzłobkowania rozdzielone wąskimi listewkami - stegami. Wokół głowicy wiją się dwa rzędy liści akantu. Rozchylając się ku górze tworzą rodzaj wysokiego kielicha lub kosza. Nad nimi po czterech stronach pojedyncze zwoje wolut. Między nimi mniejsze z motywem kwiatu. Na wolutach wklęsła płyta - abakus. Dolna belka architraw z trzech gładkich listew ułożonych jedna nad drugą. Fryz zdobiony reliefami figuralnymi. Przy dolnej krawędzi gładkiego gzymsu kostki ząbkowania. Wzdłuż górnej krawędzi schodkowy, wąski profil.
Jak zauważa Tadeusz Broniewski, choć głowica koryncka "jest genialnym, realistycznym rozwinięciem kielichowej głowicy egipskiej”, to towarzyszą jej również różne legendy. Między innymi ta, która mówi o pozostawionym przez piastunkę na grobie młodej dziewczyny, koszyku z zabawkami, który wiosną oplotły pędy akantu. Jego forma zachwyciła przechodzącego rzeźbiarza, który miał odzwierciedlić ją w głowicy korynckiej.
Trzy kierunki dorycki, joński i koryncki, różniące się między sobą w proporcjach i szczegółach wyłaniały się stopniowo ze stylu greckiego. Rzymianie kierunki te nazwali „porządkami" (ordines), którą to nazwę stosujemy do czasów współczesnych. Mimo, że "porządki" nie powstawały ani na tym samym obszarze, ani w tym samym czasie, to w późniejszych latach można je było spotkać nawet w tym samym budynku.
Audiodeskrypcja: Barbara Szymańska, Agnieszka Kramza, Aleksandra Niedzielska Sarnes, Barbara Poniatowska
Fundacja Audiodeskrypcja,
www.isztuka.edu.pl
Źródła i polecane strony:
T. Broniewski, Grecja Starożytna, [w:] Historia architektury dla wszystkich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław - Warszawa – Kraków - Gdańsk 1980.
M. Ałpatow, Sztuka Grecka, [w:] Historia Sztuki tom 1, Arkady, Warszawa 1986.
W. Koch, Style w architekturze. Arcydzieła budownictwa europejskiego od antyku po czasy współczesne, Świat Książki, Warszawa 1996.
K. Grajewski, Mała encyklopedia architektury i wnętrz, Zakład Narodowy im. Osolińskich, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1974.
http://zasoby.open.agh.edu.pl/~08tszymanski/data/grecja.html
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ae/Doric-order-labeled.jpg
https://artfolie.wordpress.com/2009/03/15/notatki-porzadki-architektonic...
http://www3.zstu.edu.pl/sites/materialy/architektura.pdf
http://www.wiw.pl/kulturaantyczna/twardecki/termin.asp?et=00444
