Autor dzieła:
Epoka:
Audiodeskrypcja dzieła
Nagrobek Kazimierza Wielkiego w katedrze na Wawelu, ufundowany przez Ludwika Węgierskiego i wykonany po 1370 roku, jest przykładem przyściennego nagrobka tumbowego z baldachimem, szczególnie efektownej formy nagrobka gotyckiego. Wykonany został w czerwonym marmurze węgierskim oraz białym piaskowcu (baldachim). Nagrobek posadowiony jest obecnie na podwyższeniu, które dodano w 1869 roku. Pierwotnie był on umieszczony bezpośrednio na posadzce. Dekoracja figuralna znajduje się na trzech ścianach sarkofagu, dłuższej i dwóch krótszych, oraz płycie. W przypadku baldachimu, rekonstruowanego i lekko przekształconego w XIX wieku (pierwotnie fiale były jednej wysokości) dominuje dekoracja architektoniczna i floralna.
Jako formalne odniesienia dla krakowskiego dzieła wskazuje się przede wszystkim zabytki z terenu Austrii: nagrobki św. Kolomana z kościoła banedyktynów w Melk, Rudolfa IV i jego żony Katarzyny w katedrze św. Stefana w Wiedniu czy Urlicha von Schaunberg w kościele cystersów w Wilhering. Jednym z odniesień dla baldachimu może być z kolei nagrobek św. Augustyna z kościoła św. Piotra in Ciel d’Oro w Pawii. Niewątpliwie punktem wyjścia do prac był jednolity projekt, który w życie wcielało kilku artystów, i to zapewne w różnych miejscach. Przyjmuje się, że tumba jest dziełem rzeźbiarza z Węgier, natomiast baldachim, biorąc pod uwagę materiał, został najprawdopodobniej wykuty w Krakowie (co nie oznacza bynajmniej, że należy go uznać za pracę lokalnego artysty).
Pod względem formalnym nagrobek Kazimierza Wielkiego wpisuje się w bogatą tradycję monumentalnych pomników nagrobnych, których liczne i istotne pod względem artystycznym przykłady należy wiązać m.in. z Królestwem Francji czy Królestwem Anglii. Na terenach Polski ten rodzaj sztuki sepulkralnej najwcześniej pojawił się na Śląsku i wiąże się z Piastami Śląskimi (dobrym przykładem nagrobek Henryka IV Probusa, wykonywany w dwóch fazach, ok. 1300 i ok. 1310-1320). Pierwszymi nagrobkami królewskimi były te, których wykonanie zlecił Kazimierz Wielki, a więc nagrobki jego ojca, Władysława Łokietka (katedra na Wawelu, lata 40. XIV w.) oraz nagrobek Bolesława Chrobrego w katedrze poznańskiej (ok. poł. XIV w.)
Nagrobek Kazimierza Wielkiego charakteryzuje się ciekawą ikonografią. Najważniejszą częścią całej struktury jest osadzona na tumbie płyta z podobizną władcy. Monarcha przedstawiony został w stroju koronacyjnym, którego ciekawym i szczególnie efektownym elementem jest modny w poł. XIV wieku pas ze sztyletem, składający się modułów przypominających w formie gotyckie kaplice. Głowę króla zdobi korona, w prawej ręce król trzyma jabłko, w lewej zaś powinien mieć berło, które, poza drobnym fragmentem, nie dotrwało do naszych czasów. Masywna głowa króla, z wysokim czołem i wydatnym nosem, okolona jest włosami ułożonymi w spiralne loki oraz długą, krętą brodą. Nie jest to portretowe wyobrażenie Kazimierza Wielkiego. Uznać je raczej należy za pozbawione indywidualnych cech i psychologicznej głębi, zauważalnej w późniejszych nagrobkach Władysława Jagiełły czy Kazimierza Jagiellończyka. W przypadku omawianego nagrobka mamy do czynienia z idealizowanym wyobrażeniem władcy, zawierającym konwencjonalne elementy oraz atrybuty związane ze sprawowaniem władzy królewskiej. Do tej kwestii nawiązują również postaci umieszczone w arkadach tumby, motyw znany jeszcze ze sztuki antyku, ale w tym przypadku wywodzący się raczej od średniowiecznych metalowych i kamiennych relikwiarzy skrzynkowych z doliny Mozy. Ośmiu siedzących na ławach mężczyzn tworzy cztery pary zwróconych ku sobie postaci, sprawiających wrażenie dyskutujących ze sobą. Są to królewscy urzędnicy. Ukazani zostali w różnym wieku, co ma sugerować ich miejsce w urzędniczej hierarchii. Ich modne stroje i fryzury dobrze oddają modę dworską XIV wieku.
Innego charakteru jest dekoracja baldachimu. Wątki państwowe ustąpiły w niej miejsca wątkom religijnym, szczególnie natury eschatologicznej. Na kapitelach kolumn baldachimu wyrzeźbiono liście wina, dębu i klonu. Winną latorośl należy traktować jako odniesienie do Chrystusa i Zmartwychwstania, dąb z kolei to symbol wytrwałości chrześcijańskiej, a klon dobrych uczynków. Na jednym ze zworników sklepionego krzyżowo-żebrowo baldachimu, nad głową władcy, znajduje się Manus Dei, a więc ręka Boga Ojca, przedstawiona na tle nimbu krzyżowego. Sugeruje ona akceptację osoby Kazimierza Wielkiego przez Boga, który mu błogosławi.
Nagrobek Kazimierza Wielkiego umieścić można w nurcie manieryzmu gotyckiego, inaczej poklasycznego: osie arkad kondygnacji mijają się, do jego wykonania użyto różnych kolorystycznie materiałów, powodujących wzrost malarskości całej struktury, zauważamy też noszenie się kierunków poziomych i pionowych. Istotnym elementem wpływającym na odbiór nagrobka są podłucza arkadek baldachimu i tumby, które wypełniają ażurowe ornamenty zwane maswerkami.
Kamil Kopania