Ciekawe pod względem konstrukcji, jak też interesujące ze względu na walory dekoracyjne sklepienia stanowiły jedno z ważniejszych osiągnięć architektury gotyckiej. Budowniczowie strzelistych katedr i kościołów stali przed problemem przykrycia budynku o dużej powierzchni na znacznej wysokości. Stosowane w architekturze romańskiej sklepienie kolebkowe, mające kształt połowy walca przeciętego wzdłuż, nie odpowiadało już ani nowej estetyce, ani też nie spełniało wymogów technicznych. Ciężar sklepienia kolebkowego opierał się na masywnej ścianie, którą budowniczowie gotyku starali się wyeliminować, by nadać budowli lekkość i strzelistość.

Z przecięcia dwóch kolebek powstało sklepienie krzyżowe. Spotykamy je już w monumentalnych kościołach romańskich. Założone jest na planie kwadratu, a jego ciężar opiera się na umieszczonych w rogach podporach: kolumnach bądź filarach. We wnętrzu zarys sklepienia uwidacznia się w taki sposób, że każde przęsło wydaje się podzielone po przekątnej dwiema liniami, które tworzą cztery trójkąty, z których każdy jest lekko wklęsły. Owe przekątne linie powstałe w miejscu przecięcia kolebek nazywamy szwami sklepiennymi, zaś „wklęsłe” trójkąty, będące polami sklepienia, wysklepkami.

Z czasem sklepienia krzyżowe, w miejscu gdzie przenikały się kolebki, zaczęto wzmacniać ceglanymi żebrami. Żebra spełniały istotną funkcję konstrukcyjną. Przenosiły ciężar sklepienia na kolumny lub filary wzmocnione służkami – cienkimi, pionowymi elementami o przekroju wałka lub półwałka. Powstałe w ten sposób sklepienie krzyżowo-żebrowe było lżejsze, nie wymagało masywnej ściany, na której mogłoby się opierać, a podpory, dzięki „nałożeniu” na nie służek, nie musiały być potężne. Na bazie tego podstawowego dla gotyku sklepienia rozwinęło się wiele odmian sklepień o lżejszych formach oraz drobniejszych i bardziej dekoracyjnych podziałach. Należały do nich m.in. sklepienia gwiaździste i kryształowe.

Sklepienie gwiaździste powstaje, gdy pola miedzy żebrami dzielone są po przekątnej żebrami dodatkowymi. Każda trójkątna wysklepka sklepienia krzyżowo-żebrowego dzielona jest na trzy mniejsze pola. Wyobraźmy sobie, iż z każdego kąta wysklepki wychodzą linie, które spotykają się pośrodku. Na sklepieniu przykrywającym każde przęsło powstaje rysunek przypominający gwiazdę, czasami mniej, czasami bardziej rozbudowaną. W wypadku sklepienia gwiaździstego chętnie wydobywano jego dekoracyjne walory. Żebra wyróżniały się bowiem kolorem cegły, z której były wykonane, co sprawiało, że zarysowany kształt gwiazdy stawał się jeszcze bardziej wyrazisty.

Sklepienie kryształowe uważane jest za jedną z odmian sklepienia gwiaździstego. Pole przykrywające przęsło, podobnie jak w sklepieniu gwiaździstym, podzielone jest za pomocą licznych żeber na mniejsze, wieloboczne płaszczyzny. W sklepieniu kryształowym zrezygnowano jednak z zastosowania ceglanych żeber. Wysklepki oddzielone są od siebie nie kolorowymi liniami a ostrymi krawędziami. Dzięki temu sklepienie wydaje się złożone z licznych pól, ustawionych względem siebie pod kątem, przypominających nacięcia kryształu. Taki układ wysklepek był podatny na grę światła i cienia. Światło wpadające przez wielkie okna oświetlało jedne wysklepki, podczas gdy inne pozostawały w cieniu. Dawało to malownicze efekty, sprawiało wrażenie migotania, jarzenia się, jak na załamanej powierzchni kryształu.

Izabela Kopania