Konstrukcja oparta na łuku ostrym uznawana jest za jeden z charakterystycznych wyznaczników architektury gotyckiej. Mimo iż sam łuk ostry nie jest typowo gotyckim wynalazkiem – do załamania łuku pełnego (półokrągłego) doszło już bowiem w dobie romanizmu – jego zastosowanie na szeroką skalę zadecydowało o obliczu architektury powstającej w całej Europie przez blisko dwa stulecia. Wykorzystanie łuku ostrego jako zamknięcia arkad umożliwiło budowniczym wznoszenie świątyń o dowolnej niemal wysokości. Wcześniejsza bezpośrednia zależność między wysokością budowli a rozpiętością arkad zamkniętych łukiem pełnym przestała mieć istotne znaczenie. Wysokie przejścia między nawą główną a bocznymi i swoiste wyciągnięcie ostrołukowej arkady w górę pozwoliło także na uniknięcie dużych, pustych powierzchni ścian. Budowniczowie doby gotyku redukują obecność ściany do niezbędnego minimum, rozczłonkowują ją galeriami arkadowymi, wysokimi oknami, ażurową dekorację wykutą w kamieniu (zwaną maswerkiem) przybierającą formę wieloliścia.

Lekkość, smukłość i strzelistość świątynie gotyckie zawdzięczają nie tylko łukowi ostremu. Równie istotną rolę odgrywały tu także dwa inne elementy konstrukcyjne: sklepienie krzyżowo-żebrowe i system przyporowy.

Sklepienie krzyżowo-żebrowe wykształciło się ze znanego stylowi romańskiemu sklepienia krzyżowego. Jest efektem przecięcia dwóch kolebek mających formę leżącej połowy walca. Linie przecięcia zaczęto wzmacniać żebrami z kamienia bądź profilowanej cegły, które spływały na podpory – kolumny lub filary – umieszczone w narożnikach prostokątnego przęsła. Przęsłem nazywamy fragment przestrzeni kościoła, zwykle na planie kwadratu, mieszczący się między czterema podporami (np. dwiema parami kolumn/filarów oddzielających nawę główną od bocznej). Widoczne we wnętrzu żebra, często podkreślone także kolorem cegły, pełniły funkcję konstrukcyjną i dekoracyjną. Sklepienie krzyżowo-żebrowe było znacznie lżejsze od krzyżowego, nie wymagało masywnej ściany, na której mogłoby się oprzeć, jego ciężar spoczywał na filarach bądź kolumnach międzynawowych wzmocnionych służkami. Służki to pionowe, cienkie elementy o przekroju wałka lub półwałka, na nie spływały żebra i przenosiły ciężar sklepienia na filary lub kolumny.

Aby możliwie zminimalizować masywność podpór dźwigających ciężar sklepienia wypracowano nowy system konstrukcyjny, pozwalający na odciążenie międzynawowych filarów i kolumn. System ten zwany jest systemem przyporowym. Opiera się na filarach zwanych przyporami i łukach przyporowych. Przypory, mające formę smukłego, prostego bądź uskokowego filara o ściętej pochyło części górnej, dostawione były do ścian naw bocznych. Ze ścian nawy głównej, w miejscach, gdzie wewnątrz znajdują się filary lub kolumny międzynawowe, „wyrastają” wykonane z kamienia, łukowate ramiona sięgające przypór. Ramiona te, zwane łukami przyporowymi, przerzucone są ponad dachami naw bocznych, a ich zadaniem jest przeniesienie ciężaru sklepienia z wewnętrznych filarów lub kolumn na umieszczone na zewnątrz przypory. Dzięki wypracowaniu tego systemu możliwe stało się przesklepienie dużej powierzchni na znacznej wysokości: sklepienie nie potrzebowało masywnej ściany, na której mógłby opierać się jego ciężar a wewnętrzne filary bądź kolumny mogły być lżejsze i smuklejsze.

Zasadniczy system konstrukcyjny świątyni gotyckiej „wyrzucony” był poza jej wnętrze. Szereg przypór i łuków otaczał nawę główną i w znacznym stopniu decydował o zewnętrznym wyglądzie kościołów. Konstrukcja działa tu na rzecz dekoracji, czy raczej dekoracyjności i malowniczości bryły. Widziana z lotu ptaka katedra wydaje się wręcz naszpikowana ostrymi iglicami. Przypory zwieńczone były smukłymi pinaklami. Pinakiel to pionowy element dekoracyjny mający formę wieżyczki zakończonej ostrosłupem. Sama wieżyczka nierzadko opleciona była drobnymi, smukłymi półkolumnami a także ozdobiona wykutą w kamieniu dekoracją o charakterze roślinnym. Po krawędziach ostrosłupa „spływała” dekoracja zwana żabkami. Żabki miały formę pączków kwiatów lub zwiniętych liści osadzonych na łodyżce. Iglica pinakla często zakończona była motywem kwiatu o rozwiniętych płatkach, czasami ustawiano na niej rzeźby figuralne (przedstawiające np. anioły czy świętych). Zdarzało się, iż ozdobne opracowanie zyskiwały także same ramiona łuków. Dekorowano je ażurowymi strukturami na które składał się rząd ustawionych obok siebie maswerków – wykutych w kamieniu czwórliści zamkniętych w okręgu – na których jeżyły się niewielkie, ostre sterczyny. System przypór stanowił więc jeden z silniejszych i wyraźniejszych akcentów linearnych i wertykalnych budowli. Potężna ażurowa struktura przesłaniająca elewacje naw bocznych pracowała na rzecz lekkości i dematerializacji bryły.

Izabela Kopania