Posadzka w krypcie kolegiaty w Wiślicy

Fotografia: Posadzka w Wiślicy

Autor nieznany
Ok. 1175-1177 r., sztuka romańska, środkowa nawa krypty kolegiaty wiślickiej, Polska
Posadzka z białej zaprawy gipsowej, ryt wypełniony pastą zabarwioną węglem drzewnym
Długość 4 m, szerokość 2,55 m
Bazylika kolegiacka Narodzenia Najświętszej Marii Panny, Wiślica, Polska

Źródło fotografii:
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:P%C5%82yta_Orant%C3%B3w_-_Autor_...

Na niegdyś białym, obecnie poszarzałym tle posadzki, czarny ryt dwóch kwadratowych pól, ułożonych jedno nad drugim, z przedstawieniami figuralnymi.
W górnym polu od lewej, chłopiec oraz zwróceni ku sobie kapłan i starzec.
W dolnym, przy młodzieńcu, naprzeciw siebie starzec i kobieta w analogicznych pozach. Wszystkie postacie zarysowane konturowo, schematycznie, płynną, giętką linią.
Większość ukazana profilem.
Głowy wszystkich nienaturalnie przechylone na ramię, odwrócone w naszą stronę, ze wzrokiem skierowanym ku górze. Otwarte dłonie przy twarzach w geście modlitwy. Krawędzie strojów obszyte gładką tasiemką lub szerszą taśmą z kropkami rytmicznie rozłożonymi między dwie poziome linie.
Fałdy tkanin podkreślone pionowymi i ukośnymi kreskami.
Stopy w trzewikach, skierowane palcami w dół.
Pola w dekoracyjnych obramowaniach - bordiurach, ozdobione roślinno-zoomorficznymi przedstawieniami.
W narożach górnego pola bazy kolumn.
Przy jego górnej krawędzi pas bordiury z dwoma leżącymi naprzeciwko siebie lwami. Pomiędzy nimi skrzyżowane gałązki, symbolizujące drzewo życia.
Pod górną i wzdłuż prawej bordiury słowa łacińskiej sentencji:
Hi conculcari querunt ut in astra levari possint et pariter ve[...]
Ci pragną być deptani, aby móc wznieść się ku gwiazdom
Lewy pas od góry zdobi smok.
Dolna część tułowia zawija się, dając początek spływającej, pofalowanej wici roślinnej.
Przy niej, wewnątrz pola, chłopiec zwrócony przodem w naszą stronę.
Włosy krótkie, zaczesane do tyłu. W dużych oczach uniesione czarne kropki źrenic.
Prawa brew przechodzi w linię nosa, podkreślając jego boczną krawędź
i zaokrąglony czubek. Małe usta zarysowane dwoma, połączonymi łukami.
Ugięte nogi skierowane lekko w prawo, lewa delikatnie cofnięta.
Między uda zapada się materiał tuniki przewiązanej w pasie.
Przy chłopcu kapłan zwrócony w prawo. Na czubku głowy płaska czapeczka - piuska.
Na skroniach kosmyki kręconych włosów. Długa szata z szerokimi rękawami.
W stronę kapłana zwrócony starzec z włosami rozczesanymi po bokach pociągłej twarzy. Tuż nad oczami, pozioma linia brwi. Nos w formie wydłużonego, wąskiego półowalu.
Między sumiastymi wąsami  kreska ust. Długa broda rozwidlona.
Szata rozcięta pod szyją, półkoliście zakończona poniżej pasa.
Spod niej wystaje długa, szeroka tunika.
W pasie bordiury rozdzielającym górne i dolne pole, rytmicznie krzyżujące się dwie wici roślinne.
Na dolnej bordiurze po lewej, cztery pionowo ułożone medaliony z zoomorficznymi postaciami. Postacie parami naprzeciwko siebie.
Od góry lew z głową o ludzkich rysach twarzy. Niżej centaur, pół-człowiek, pół-koń.
W dole smok i bazyliszek z głową i ogonem koguta.
Przy pasie bordiury, wewnątrz pola, stoi młodzieniec. Zwrócony jest w prawo.
Przewiązana w pasie tunika sięga kolan.
Po prawej starzec z zaczesanymi falującymi włosami. Oczy drobne.
Między wywiniętymi wąsami niewielkie usta. Koniec długiej brody rozwidla się i podkręca. Tunikę przesłania krótki płaszcz, upięty broszą na ramieniu.
Naprzeciwko starca kobieta o ustach zarysowanych falistą kreską.
Głowę osłania czepiec oraz chusta - podwika, zasłaniająca szyję i boki twarzy.
Długa suknia, górą obcisła, rozszerzana dołem. Lejkowate rękawy.
Przy kobiecie, w prawym pasie bordiury, falista wić roślinna.

    W narożach górnego pola do czasów współczesnych zachowały się jedynie trzy bazy kolumn. Pierwotnie kolumny podtrzymywały sklepienie krypty. Dwóm przęsłom sklepienia odpowiadały dwa pola ukazane na posadzce. Górne pole jest obecnie uszkodzone z prawej strony. Fundatorem posadzki był najprawdopodobniej jeden z piastowskich książąt rządzących Wiślicą w trzeciej ćwierci XII wieku, Bolesław Kędzierzawy lub Kazimierz Sprawiedliwy. Fundator został przedstawiony w towarzystwie żony i syna w dolnej kwaterze posadzki. Uważa się, iż w górnej kwaterze ukazano Henryka Sandomierskiego z synem Kazimierzem. Przemawia za tym fakt odkrycia przed wejściem do krypty grobu, identyfikowanego z miejscem pochówku Henryka Sandomierskiego, fundatora kolegiaty w Wiślicy.

Audiodeskrypcja: Marta Golik-Gryglas, Barbara Szymańska
Fundacja Audiodeskrypcja
www.isztuka.edu.pl

Źródła i polecane strony:
Marek Machowski, Sztuka romańska w Polsce [w:] Sztuka świata, t. 3, Warszawa 1993.
Teresa Mroczko, Polska sztuka przedromańska i romańska, Warszawa 1978.
Zygmunt Świechowski, Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1990.

Przejdź do audiodeskrypcji i analizy wybranego dzieła

Grantodawcy

Logotyp programu Kultura Dostępna oraz Narodowego Centrum Kultury
Wschodzący Białystok - logotyp miasta Białystok
Żubr - logotyp Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego
Logotyp Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego