Auguste Préault (1809-1879) uznawany jest za jednego z najważniejszych przedstawicieli romantyzmu. Jego prace rzeźbiarskie, tworzone w I połowie lat 30., w znacznej mierze kształtowały i definiowały ten nurt w sztuce, wzbudzając entuzjazm krytyków życzliwych nowym prądom artystycznym oraz wrogość tych, dla których najwyższą wartością był klasycyzm. Prace Préault – zarówno pod względem formy, jak i treści – uznać można za przejaw bez mała radykalnej kontestacji estetyki oraz idei typowych dla tego drugiego nurtu. Nie tylko zresztą same dzieła świadczą o tym, iż artysta zasadniczo inaczej niż przedstawiciele starszego pokolenia odbierał, jak też interpretował, otaczającą go rzeczywistość. Jego bezpośrednie zaangażowanie w Rewolucję Lipcową 1830 roku dowodzi, iż swój sprzeciw wyrażał także wobec panujących porządków społeczno-politycznych.

            Jego najbardziej chyba znane dzieło, znajdująca się obecnie w Musée de Chartres płaskorzeźba zatytułowana Rzeź, zaprezentowana po raz pierwszy na paryskim Salonie 1834 roku (w Chartres przechowywany jest brązowy odlew z 1850 r.), jak w soczewce skupia nie tylko osobowość, emocjonalność oraz poglądy autora, ale też – ogólnie – doskonale oddaje ducha epoki, romantyczne idee i światopogląd. Praca Préault jest dość enigmatyczna pod względem treści, za to wyjątkowo ekspresyjna. Kompozycja zamyka się w leżącym prostokącie zbliżonym wymiarami do kwadratu. W jej skład wchodzi plątanina ukazanych wycinkowo postaci znajdujących się w nieokreślonej przestrzeni. Część centralną zajmuje kobieta z dzieckiem na ręku. Ukazana została z lewego profilu, ma rozpuszczone, silnie rozwiane, długie włosy, na twarzy dostrzec można wyraz szczególnego napięcia oraz cierpienia. Jej usta są otwarte, uchwycone jakby w trakcie przeraźliwego krzyku. Oprócz głowy, masywnej szyi i drobnego fragmentu tułowia artysta ukazał jeszcze jej prawą dłoń, w której trzyma, wspomniane wcześniej, pucułowate, a nawet – chciałoby się powiedzieć – bez mała silnie umięśnione, masywne dziecko, jedyną postać przedstawioną w całości. Ujęte w dynamicznym ruchu, wyraźnie kierujące się ku kobiecie, zapewne jego matce, starające się mocno uchwycić jej szyję, również ma przepełnioną strachem twarz. Przerażona kobieta kieruje się ku dwójce mężczyzn,, ukazanych w lewym górnym rogu kompozycji. Artysta przedstawił tylko ich głowy, zwrócone w ¾ ku widzowi. Pierwszą scharakteryzować możemy jako negroidalną. Pełna grymasu twarz jest okolona gęstą brodą. Zmierzwione, kręcone, bujne włosy, wysokie czoło, mocne łuki brwiowe oraz szeroki, płaski, wydatny nos budują oblicze mężczyzny zdeterminowanego w działaniach i tchnącego obojętnością na cierpienia innych. Głowa drugiego z mężczyzn w większej części skryta jest pod półotwartym hełmem. Wyraźnie ujawnia się jednak surowa, zimna twarz jakby zapatrzonego w dal mężczyzny o potężnych, szerokich wąsach, prostym, wydatnym nosie oraz mocno zarysowanych policzkach. Poniżej wyobrażenia pierwszego z mężczyzn, na lewo od dziecka, znajduje się, ukazana fragmentarycznie, (jedynie głowa i prawa dłoń), postać kobieca, ujęta w spazmatycznej pozie. Jej głowa, uchwycona z prawego profilu, jest silnie odchylona do tyłu, włosy opadają w dół, przy czym część z nich chwytana jest przez bliżej nieokreśloną postać, z której widoczna jest tylko lewa, muskularna, żylasta dłoń. Prawą dłonią kobieta stara się chwycić za brodę pierwszego z opisywanych wyżej mężczyzn. Na prawo od kobiety z dzieckiem, na pierwszym planie artysta przedstawił tułów muskularnego, jakby półleżącego mężczyzny, który zdaje się osuwać w tył od zadanego ciosu. Jego głowa, osadzona na wydatnej, szerokiej szyi, jest silnie odchylona do tyłu, tak że dostrzega się w zasadzie wyłącznie jego rozwarte usta oraz okalającą twarz brodę. Powyżej, w prawym górnym rogu kompozycji znajduje się głowa spoglądającego w prawo mężczyzny. Wyraz jego okolonej niewielką brodą twarzy, o wydatnych kościach policzkowych, dynamicznie zarysowanym nosie i ostrych łukach brwiowych, również sugeruje cierpienie i przerażenie. Potwierdzeniem tego są też silnie rozwarte usta i mocno rozszerzone oczy.

            Żaden z elementów przedstawienia nie pozwala na identyfikację sceny jako konkretnego wydarzenia historycznego. Wąski kadr, silne stłoczenie fragmentarycznie ukazanych postaci, pozbawionych jakichkolwiek elementów ułatwiających określenie ich statusu społecznego, narodowości czy np. wiary (strój, insygnia, atrybuty itp.), pozwala rozumieć kompozycję bardziej jako refleksję natury filozoficznej na temat natury ludzkiej. Niektórzy badacze sugerują co prawda, że płaskorzeźba odnosi się do wydarzeń Rewolucji Lipcowej 1830 roku, w którą jej twórca był zaangażowany i w trakcie której, w wyniku splądrowania pracowni, bezpowrotnie stracił wiele ze swoich prac, jednak należałoby w tym przypadku mówić nie tyle o bezpośrednich odniesieniach, chęci przedstawienia konkretnego momentu historycznego, co ewentualnie impulsie natury emocjonalnej, przeżyciach inspirujących przemyślenia bardziej ogólne w charakterze. Pełna patosu, dynamiczna scena, łącząca doprowadzone niejako do granic manierystyczne oraz barokowe w genezie rozwiązania kompozycyjne ze szczególną intensyfikacją skrajnych emocji oraz zachowań, takich jak przerażenie, krzyk czy desperacja winna być raczej traktowana jako wyraz przekonania o tym, że postępowanie ludzi nie zawsze jest racjonalne, że bardziej niż rozum warunkują nas skrajne emocje, zaś reguły i prawa wymyślane i doskonalone przez kolejne pokolenia nie chronią bynajmniej przed niesprawiedliwością, jak też złem tkwiącym w człowieku. Wizja Préault’a jest skrajnie pesymistyczna, idąca na przekór przekonaniom myślicieli i stronników klasycyzmu. Zasadną wydaje się sugestia, iż Rzeź mogła być odpowiedzią na relief Henri de Triqueti’ego. Ten skłaniający się ku regułom sztuki klasycystycznej rzeźbiarz wykonał w 1833 roku dekorację reliefową we wnętrzach Palais Bourbon w Paryżu (Salle Louis-Philippe). Jej tematem była apoteoza prawa jako czynnika warunkującego rozwój cywilizacyjny. Wiele z elementów obu kompozycji, takich jak np. ustawienie postaci, odpowiada sobie wzajemnie. Odmienny jest wyraz artystyczny i ideowy. Harmonia, racjonalizm oraz spokój zastąpione zostały w reliefie Préault’a chaosem, skrajnymi emocjami oraz dynamiką. Co jednak może najważniejsze: z Rzezi zdaje się przebijać przekonanie o niemożności zapanowania nad ludzkimi instynktami prowadzącymi do złych czynów, warunkującymi obecność przemocy w stosunkach międzyludzkich. W istocie kompozycja francuskiego rzeźbiarza jest apokaliptyczną w wyrazie, dla ofiar ukazanych w Rzezi nie ma nadziei, ich egzystencja jest tragiczna, żadne z tak wychwalanych przez racjonalistów doby oświecenia praw nie zapobiegły negatywnym kolejom ich losów.

Kamil Kopania

Bibliografia:

Auguste Préault, sculpteur romantique, 1809 – 1879, katalog wystawy, Musée d’Orsay, Paris (20 II – 18 V 1997), Musée des Beaux-Arts du Château, Blois (20 VI – 28 IX 1997), Rijksmuseum Vincent van Gogh, Amsterdam (17 X 1997 – 11 I 1998), red. Ch. W. Millard, Paris 1997; A. Pieńkos, Nie tylko Mickiewicz. Romantyczna eschatologia Auguste’a Préaulta, w: A. Pieńkos, A. Rosales-Rodriguez (red.), Epoka Chopina – kultura romantyczna we Francji i Polsce, Warszawa 2013, s. 117-122