Fasada stanowiła główną i najbardziej efektowną elewację katedry gotyckiej. Monumentalna i niezwykle bogato zdobiona pełniła funkcje reprezentacyjne wobec całego budynku. Na licu fasady skupiona była uwaga wiernych wkraczających do świątyni. Ich oczom jawił się obraz kunsztu budowniczych i rzeźbiarzy pracujących przy wznoszeniu budowli. Ozdobiona setkami rzeźb figuralnych oraz tysiącami ornamentów roślinnych i zwierzęcych nierzadko skrywała rozbudowany program ikonograficzny odnoszący się do wezwania katedry (najczęściej Najświętszej Marii Panny) i niosący przesłanie o charakterze politycznym, związane z dziejami monarchii.

W toku rozwoju stylu gotyckiego i katedry jako najdonioślejszej realizacji epoki ukształtował się schemat kompozycji fasady. W dużym uproszczeniu, pomijając specyfikę rozwiązania fasad w poszczególnych katedrach, powiedzieć można, iż zarówno w poziomie, jak i w pionie fasada katedry podzielona była na trzy pasy. Ważniejszy i ciekawszy, tak pod względem formalnym jak ikonograficznym, jest podział horyzontalny. Dolną partię stanowią trzy portale. Ponad nimi znajduje się fryz z rzeźbami figuralnymi przedstawiającymi królów francuskich bądź też, wedle innej interpretacji, władców judejskich, poprzedników Chrystusa. Kolejny, trzeci pas, tworzą monumentalne okna: okrągłe, niezwykle dekoracyjne rozety wypełnione witrażem bądź potężne, podłużne zamknięte łukiem ostrym. Ich zadaniem jest doświetlenie wnętrza świątyni. Ponad pasem okien górują dwie wieże dzwonnicze. Zazwyczaj są lekkie, ażurowe, przeprute mnóstwem pionowych prześwitów i rozczłonkowane drobną dekoracją architektoniczną.

Taki typ fasady odnajdziemy w wielu katedrach francuskich – wedle tego schematu zrealizowana była główna elewacja katedr w Amiens, Chartres, Reims i Paryżu. Zatrzymajmy się na fasadzie katedry w Reims. Świątynia nosi wezwanie Najświętszej Marii Panny. Budowana nieomal całe stulecie (wzniesiona w latach 1211–1300 na miejscu wcześniejszego kościoła) uznawana bywa za najbardziej klasyczną realizację gotyku, harmonijną w proporcjach i doskonale wyważoną. Jako miejsce koronacji niemal wszystkich królów Francji katedra zajmowała ważne miejsce także na politycznej mapie królestwa.

Dolna partię fasady zajmują trzy monumentalne portale. Drzwi prowadzące do wnętrza nawy głównej i naw bocznych zostały ujęte bogato zdobionymi obramieniami. Obramienia te składają się z ościeży – powierzchni muru ustawionych poprzecznie do lica fasady – oraz arkady zamkniętej łukiem ostrym. Zarówno na ościeżach, jak też na podniebiu arkady zwanym archiwoltą umieszczone zostały setki rzeźb figuralnych: postaci świętych, aniołów, postaci biblijne. Portal środkowy dedykowany jest Najświętszej Marii Pannie – do życia i historii Marii odnoszą się wyrzeźbione sceny oraz postaci znajdujące się w dekoracji portalu. Figura Marii trzymającej na ręku Dzieciątko Jezus umieszczona została na kolumnie dzielącej na pół otwór wejściowy. W tympanonie portalu – na trójkątnym polu jakie powstało między poziomym zamknięciem drzwi a ostrołukiem arkady – znajduje się monumentalnych rozmiarów rozeta. Jest ona wypełniona witrażem – kompozycją ułożoną z płytek barwnego szkła – na którym przedstawiona została Najświętsza Maria Panna z apostołami i aniołami grającymi na instrumentach muzycznych. Szczyt portalu wieńczy monumentalne, dekoracyjne wykończenie w kształcie trójkąta zwane wimpergą. W polu wimpergi umieszczona została scena Koronacji Marii. W ościeżach portalu, na postumentach, ustawione są rzeźby figuralne: po prawej stronie  sceny Zwiastowania (Anioł i Maria) i Nawiedzenia (Maria i św. Elżbieta), po lewej postaci z biblijnej historii ofiarowania Jezusa w świątyni. W podniebiu ostrołukowej arkady znajdują się dziesiątki niewielkich rzeźb przedstawiających proroków, świętych, anioły i postaci z ziemskiego życia Marii. Portal po prawej stronie, prowadzący do nawy bocznej południowej, dedykowany jest Sądowi Ostatecznemu. Scena Sądu, ukazująca Chrystusa siedzącego na tronie w otoczeniu aniołów trzymających narzędzia męki, umieszczona została w polu wimpergi wieńczącej portal. W prawym ościeżu portalu znajdują się rzeźby wyobrażające proroków zapowiadających nadejście Chrystusa, w lewej – figury króla, biskupa, papieża i uczonych w prawie, w podłuczach arkady z kolei sceny apokaliptyczne. Portal po lewej stronie, prowadzący do nawy bocznej północnej dedykowany jest Męce Chrystusa. W polu wimpergi wieńczącej portal ukazana została rzeźbiarska scena Ukrzyżowania. W ościeżach znajdują się rzeźby wyobrażające postaci świętych i aniołów, a w archiwoltach sceny związane z Meką Chrystusa.

Ponad strefą portali, w części centralnej, w polu zamkniętym łukiem ostrym, umieszczone zostało  okno w kształcie rozety. Jego pole wypełnione jest kamiennym maswerkiem w taki sposób, że cała dekoracja sprawia wrażenie ułożonej z długich i wąskich płatków kwiatów. Po obydwu stronach rozety znajdują się wysokie i wąskie okna zamknięte łukiem ostrym zwieńczonym dekoracyjną wimpergą. Pola otworów okiennych wypełnione są kamiennymi maswerkami, ażurową dekoracją wykutą w kamieniu. Dodatkowo, w tej strefie fasady, znajdują się cztery nisze wystające z lica muru. Umieszczone są w nich rzeźby wyobrażające świętych. Nisze te zwieńczone są wysokimi, ostro zakończonymi wieżyczkami o kształcie ostrosłupa (zwanymi pinaklami). Brzegi ostrosłupów zdobione są kamiennymi ornamentami przypominającymi liście.

Powyżej znajduje się galeria królów. Składa się na nią 56 rzeźb przedstawiających postaci królów. Do tej pory nie ma całkowitej pewności, co do tego kim są królowie – badacze przyjmują, iż przedstawieni zostali władcy francuscy oraz przodkowie Chrystusa. W centralnej części galerii znajduje się scena chrztu Chlodwiga, króla Franków. Chrztu udziela władcy św. Remigiusz, biskup Reims. Rzeźby wyobrażające królów ustawione są na postumentach w niszach zwieńczonych łukiem ostrym. Górne partie pola niszy, tuż pod łukiem ostrym, dekorowane są maswerkami, odkutymi w kamieniu ornamentami w kształcie trójliścia. Każda nisza zwieńczona jest wysoką, smukłą wimpergą, po której niejako „pełzają” dekoracje o motywach roślinnych.

Fasadę wieńczą dwie nieprzykryte hełmami wieże. Taka kompozycja dwuwieżowej elewacji głównej zbliża fasadę katedry w Reims do fasady katedry Notre-Dame w Paryżu. W wieżach mieszczą się ostrołukowe otwory okienne zwieńczone trójkątnymi wimpergami. Prześwity okien wypełnione są kamienną dekoracja maswerkową. Same wieże wydają się być strukturami pozbawionymi ścian. Przeprute są licznymi oknami, a każda niewielka powierzchnia muru – kolumienki czy podłucza arkad zamykających okna – pokryta jest dekoracją architektoniczną: cienkimi półkolumienkami, pionowymi żłobieniami i ornamentami przypominającymi liście.

Profuzja ornamentu, liczne rzeźby dostawione do lica muru i otwory okienne przepuszczające światło sprawiają, że fasada katedry wydaje się płaszczyzną ażurową, prześwitującą, a przez to lekką i odmaterializowaną. Budowniczowie i rzeźbiarze pracujący przy fasadzie starali się unikać pustych płaszczyzn ściany, elementy dekoracyjne dobierali tak, by akcentować linearyzm i wertykalizm budowli. Stąd tak liczne wieżyczki, pinakle, wysokie ostrołukowe okna czy smukłe trójkątne wimpergi. Monumentalna w istocie fasada nie sprawia wrażenia potężnej – jest smukła i strzelista, a jej formy pną się ku górze.

Izabela Kopania