Wzniesiono go w Rzymie w 315 roku n. e., by uczcić zwycięstwo cesarza Konstantyna Wielkiego nad Maksencjuszem podczas wojny domowej. Stanowi artystyczny symbol początku owocnego panowania Konstantyna, które zakończyło okres rządów „żołnierskich cesarzy”, pełen wojen domowych, konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych, przymusowej zmiany władców oraz wielkiej chwiejności politycznej imperium. Upamiętnia dokonania tego pierwszego chrześcijańskiego cesarza rzymskiego, które przywróciły cesarstwu krótkotrwały okres świetności i stabilizacji oraz zakończyły prześladowania wyznawców chrystianizmu, umożliwiając im swobodę wyznawania swojej religii.

Dzieło upamiętniające rządy Konstantyna jest łukiem triumfalnym, czyli stanowi realizację jednej z najbardziej oryginalnych i charakterystycznych budowli rzymskich. To rodzaj pomnika w formie monumentalnej, wolnostojącej bramy, wznoszonej dla upamiętnienia triumfu cesarza, ważnego wydarzenia lub przyłączenia zdobytych terytoriów. Łuk Konstantyna ma kształt bramy o trzech wylotach, ozdobionej z obydwu stron czterema kolumnami korynckimi, dźwigającymi belkowanie i attykę z inskrypcją i reliefami. Nad kolumnami znajdują się posągi jeńców. Całość budowli dekorują płaskorzeźby, część z nich została przeniesiona z wcześniejszych rzymskich pomników: Trajana, Hadriana i Marka Aureliusza. Nad bocznymi przejściami umieszczono reliefy obrazujące modelowe działania uwznioślonego wodza: zwycięstwa militarne cesarza, jego triumf, przemówienie na forum, rozdawanie darów.

Formę reliefowych przedstawień wykonano według starego schematu rzymskich bram triumfalnych, postacie ukazano w proporcjach hierarchicznych. Widać to w płaskim reliefie wydzielającym grupy osób, które jednak pozbawiono odrębności przedstawienia, co decyduje o ich odindywidualizowaniu. Przestrzeń otaczająca ukazane postacie została jedynie zaznaczona dekoracją architektoniczną w górnych partiach fryzu. Kompozycja płaskorzeźb jest również schematyczna, sprowadza się do umownego podziału na pasy i głównie zapełnia ich przestrzeń nachodzącymi na siebie figurami.

Łuk Konstantyna jest jednym z końcowych dzieł rzymskiej sztuki triumfalnej reprezentowanej przez pomniki zwycięstwa, których renesans dokonał się w okresie panowania Marka Aureliusza. W swojej formie syntetyzuje główne osiągnięcia rozwiązań artystycznych zastosowanych we wcześniejszych realizacjach tego typu, w swej strukturze spaja nawet elementy pochodzące ze starszych łuków. Płaskorzeźby z pomnika zwycięstwa Marka Aureliusza zostały ponownie użyte w attyce i obrazują przygotowania lub następstwa wojny. Można tu odnaleźć również wyraźne nawiązania zwłaszcza do łuku Septymiusza Sewera, zarówno w stylistyce jak i bezpośrednim zapożyczeniu motywów, czyli np. w wykorzystaniu modelu postaci Wiktorii w narożach. Podobieństwa widać także w strukturze, a więc w realizacji trójprzelotowego typu łuku triumfalnego z czterema dużymi panneaux nad wejściami bocznymi, z tym że pomnik Konstantyna odznacza się lepszą kompozycją i ujęciem proporcji.

Użycie do budowy tego pomnika elementów z innych łuków triumfalnych, poświęconych wielkości wcześniej panujących cesarzy, nie miało mieć charakteru kradzieży, znieważenia czy też pozbawienia ich czci. Bo można by tak rozumieć odebranie ukończonemu dziełu jednego z jego niezbędnych części składowych. Wydaje się jednak, że jest odwrotnie. Dzięki takiemu zabiegowi artystycznemu Konstantyn chciał właśnie podkreślić znaczenie dokonań poprzedników dla własnych rządów – pokazać się jako naśladowca najważniejszych cnót władcy zamanifestowanych w ich biografiach. Jednocześnie zasugerował, że wzoruje się na wcześniejszym pogańskim modelu rządzenia. Widać to również w samym układzie rzeźb na Łuku Konstantyna, który wyraża neoplatońską doktrynę władzy. Dzieło to więc nie pokazuje żadnego śladu nawrócenia cesarza Konstantyna na chrystianizm, ale kontynuuje wcześniejszą polityczną i artystyczną tradycję.

Karolina Tomczak

Bibliografia:

G.-Ch. Picard, Sztuka rzymska, przeł. K. Gawlikowska, Warszawa 1975, s. 47-86.

Historia sztuki starożytnej, red. A. Czegodajew, przeł. M. Zagórska, Kraków 1967, s. 534-535.

Encyklopedia sztuki starożytnej. Europa – Azja – Afryka – Ameryka, wstęp: K. Michałowski, Warszawa 1974, s. 283-284, 258.