Paleta króla Narmera

Autor dzieła:

Audiodeskrypcja dzieła

Fotografia „Paleta króla Narmera”

            Powstanie cywilizacji egipskiej było związane z warunkami naturalnymi, przede wszystkim zaś z klimatem, umożliwiającym przekształcenie gospodarki zbieracko-rybacko-łowieckiej w wytwórczą, polegającą na hodowli zwierząt i uprawie roślin. Pierwotne osady rozwinęły się w wielkie miasta-państwa, nierzadko wiodące ze sobą wojny. Jednoczenie osad w większe organizacje doprowadził do powstania dwóch państw: na północy obszaru obejmującego Deltę Nilu (zwanej Dolnym Egiptem), na południu zaś długiego pasa upraw wzdłuż Nilu, zwanego Górnym Egiptem. Epoka poprzedzająca zjednoczenie obu państw nosi nazwę jest epoki predynastycznej. Powstawały w tym czasie naczynia pokryte czerwoną ochrą, czasem pokryte monochromatyczną dekoracją figuralną. Ważnymi przedmiotami były też kamienne palety do rozcierania szminki, dekorowane reliefami o motywach zoomorficznych lub roślinnych.

Do najważniejszych zabytków należy paleta, przedmiot o trójkątnym kształcie wykonany z szarego piaskowca, ozdobiony symbolicznymi przedstawieniami ostatniej fazy podboju Dolnego Egiptu przez Narmera, uważanego za twórcę zjednoczonego państwa. Obie strony przedmiotu pokrywa wypukły relief. Postać głównego bohatera została opisana w górze na osi za pomocą symboli, z obu stron jego imieniu towarzyszą głowy bogini Bat lub Hathor. Na awersie król Narmer w tzw. Białej Koronie władcy Górnego Egiptu i tunice spiętej na lewym ramieniu, spod której wystaje ogon byka, trzyma lewą ręką za włosy pokonanego klęczącego wroga, prawą zaś, uzbrojoną w maczugę, unosi nad nim w jednoznacznym zamiarze roztrzaskania mu głowy. Pokonany nieszczęśnik musiał być kimś ważnym, na co wskazuje jego wielkość – jest niemal równy zwycięzcy. Znak umieszczony nad głową ofiary, sokół – bóg Horus trzymający ludzką ręką głowę wroga wśród papirusów wskazuje, że jest on przedstawicielem Północy. W dolnej części palety leżą dwaj martwi wrogowie, być może są to personifikacje pokonanych miast. Za królem kroczy nosiciel sandałów, przedstawiony w perspektywie znaczącej, w znacznie mniejszej skali.

Odwrocie dzielą trzy poziome pasy, w najwyższym król w Czerwonej Koronie Dolnego Egiptu i w spódniczce znanej jako ubiór Dolnego Egiptu, znowu z ogonem byka, kroczy w prawo w triumfalnym pochodzie poprzedzany postacią ukazaną w perspektywie znaczącej, w której badacze dopatrują się prototypu wezyra lub kapłana w lamparciej skórze. Przed nimi maszerują cztery małe sylwetki żołnierzy ze sztandarami, za Narmerem zaś postępuje nosiciel sandałów. Przed kroczącymi leżą pokonani wrogowie z odciętymi głowami, złożonymi między ich rozchylonymi nogami. Środkową część palety wypełniają fantastyczne stwory serpopardy, znane w mitologii mezopotamskiej i egipskiej stwory, łączące cechy lampartów i węży. Ich wężowo wydłużone szyje przeplatają się, tworząc w centrum okrągłe wklęsłe pole przeznaczone do rozcierania kosmetycznych barwników. W najniższej części potężny byk o pochylonym łbie z parą groźnych rogów, rozbija mury obronne depcząc pokonanego, co jak się przypuszcza jest symboliczną ilustracja zdobycia twierdzy i zniszczenia wroga. Badacze przypuszczają, że pod postacią byka przedstawiono samego Narmera rozbijającego mury zdobytych miast.

            Król Narmer wsławił się nie tylko zjednoczeniem Egiptu, lecz także budową sieci kanałów irygacyjnych i założeniem miasta Memfis. Znaleziona w 1898 roku w Hierakonpolis paleta jest obecnie jednym ze skarbów Muzeum Egipskiego w Kairze. Uznawana za jeden z najstarszych zabytków starożytnego Egiptu, zarazem zaś jeden z najstarszych dokumentów historycznych, nadal kryje wiele tajemnic. Ze względu na rolę Narmera i przedstawiane sceny za jej awers przyjmuje się stronę, na której nie rozcierano barwników.

            Z kilku powodów paleta Narmera należy do najważniejszych zabytków ludzkiej cywilizacji. Do najważniejszych należy fakt, że anonimowy artysta wykorzystał tu sposób przedstawiania postaci i scen, jaki obowiązywał w sztuce egipskiej przez trzy następne tysiąclecia: przedstawianie scen w poziomych pasach i stosowanie perspektywy znaczącej dla wyróżnienia najważniejszych postaci. Poza Narmera, jego królewskie atrybuty (korona, ubiór, sposób trzymania wroga za włosy) przetrwały w sztuce aż do czasów rzymskich.

 

Joanna Tomalska

Bibliografia:

L. – R. Nougier, Sztuka pradziejowa [w:] Sztuka świata, t. 1, Warszawa 1989;

M. Porębski, Dzieje sztuki w zarysie, Od paleolitu po wieki średnie, Warszawa 1976.

Źródła:

http://www.narmer.pl/main/palnar_pl.htm

http://www.narmer.pl/main/ima/nar01b.jpg

https://www.khanacademy.org/humanities/ancient-art-civilizations/egypt-art/predynastic-old-kingdom/a/palette-of-king-narmer

 

Grantodawcy

Logotyp programu Kultura Dostępna oraz Narodowego Centrum Kultury
Wschodzący Białystok - logotyp miasta Białystok
Żubr - logotyp Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego
Logotyp Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego