Asyria była semickim państwem w północnej Mezopotamii, istniejącym od drugiej połowy III tysiąclecia p.n.e. do pierwszej połowy I tysiąclecia p.n.e. Pierwsze wielkie osiągnięcia sztuki asyryjskiej przypadły na trzy dekady przed upadkiem, który nastąpił w 612 roku p.n.e. Państwo dominowało na Bliskim Wschodzie między IX i VII wiekiem p.n.e., zaś szczyt potęgi przypada na panowanie króla Sargona II (712 – 725 rok p.n.e.) i jego następców, kiedy powstała sieć kanałów nawadniających sady i ogrody. Asyryjscy władcy rządzili twardą ręką, bez litości niszczyli buntujące się miasta i mordowali ich mieszkańców, w tej liczbie Babilon. Tym niemniej zasługą Asyryjczyków jest rozbudowa miast, wzniesienie wielkich pałaców i bibliotek. Władcy potężnego i bogatego państwa nie zapanowali nad nim, wkrótce po tym, jak Asyria osiągnęła największy terytorialnie rozwój, rozpoczął się jej powolny upadek, do czego zapewne przyczyniły się ciągłe wojny.

Władcy wznosili w swoich stolicach w Asur, Nimrud, Chorsabadzie i Niniwie, wspaniałe pałace. Wiodły do nich bogate bramy zdobione rzeźbionymi figurami uskrzydlonych byków z ludzkimi głowami, założenia pałacowe zaś składały się z części reprezentacyjnej, pomieszczeń dla służby oraz świątyni (jednej lub kilku). W skład części reprezentacyjnej wchodziła sala tronowa i apartamenty królewskie. Ściany zdobiła bogata dekoracja reliefowa, czasem uzupełniona malowidłami. Wśród tematów przedstawień dominowała apologia władzy, batalistyka, sceny myśliwskie i religijne. W dekoracjach ukazano również pejzaże z fantastycznymi postaciami. Płaskorzeźby pałacu Assurbanipala w Niniwie to apogeum sztuki asyryjskiej. Ukazują króla w czasie polowania, zaś do najpiękniejszych scen należy Zabijanie rannego lwa. Biorą w niej udział trzy postacie: wyróżniający się większą skalą Assurbanipal, kroczący za nim jego służący oraz wspinający się na tylne łapy lew. Ukazany z lewego boku kroczący władca jest odziany w długą tunikę o krótszej części przedniej, ściągniętą szerokim pasem, bogato zdobioną haftami i zakończoną frędzlami oraz wysokie wiązane buty. Oznaką piastowanej godności jest diadem z długimi wstążkami. Przy boku król nosi łuk, miecz i kołczan ze strzałami, na rękach zaś kilka bransolet. Za władcą kroczy sługa z łukiem i strzałami w opuszczonej lewej dłoni oraz kołczanem na ramieniu. Jest odziany w znacznie skromniejszą tunikę i sandały odsłaniające stopy. Obie postacie zostały przedstawione zgodnie z kanonem: twarze ukazano w profilu, oko en face, tors w trzech czwartych, zaś biodra i nogi z profilu. Wspięty na tylnych łapach lew, przedstawiony z prawego boku, został trafiony dwoma strzałami, król własnoręcznie przebija go mieczem, choć zwierzę nadal groźnie obnaża kły.

Podobnie jak szczegóły kostiumu władcy i jego sługi, wszystkie detale budowy zwierzęcia zostały oddane z niezwykłą drobiazgowością: pukle bujnej grzywy, budowa potężnego łba z groźnie otwartym pyskiem, muskulatura łap i zakończenie ogona w postaci stylizowanej szyszki równoważą gładki korpus drapieżnika. Wymarłe obecnie lwy mezopotamskie były przez ludność chwytane do klatek i dostarczane na dwór królewski, gdzie je wykorzystywano jako zwierzynę łowną w czasie królewskich polowań. Ich przebieg przedstawiają reliefy asyryjskie: przygotowania były dziełem służących, którzy ładowali na muły niezbędne sprzęty i prowadzili sforę psów. Mężczyźni i kobiety towarzyszący orszakowi chronili się na wzgórzu przed wypuszczeniem z klatek lwów i lwic. Zwierzęta były pilnowane przez żołnierzy, którzy nie pozwalali im uciec z wyznaczonego obszaru. Władca polował przy użyciu włóczni lub strzał, konno lub pieszo.

Sceny polowania są apologią władcy i jego cech: odwagi, wytrwałości i zręczności. Są także symbolicznym przedstawieniem władzy absolutnej, bowiem polowania na lwy były przywilejem króla.

Opisane sceny zostały wyrzeźbione w płytach miękkiego alabastru (zwanego też marmurem mosulskim) o wysokości 53 cm. Niegdyś zestawione w trzy grupy tematyczne stanowiły element dekoracji dolnej części zewnętrznych ścian pałacu.

Joanna Tomalska

Bibliografia:

M. Porębski, Dzieje sztuki w zarysie, t. I, Od paleolitu po wieki średnie, Warszawa 1976.