Bryła świątyni romańskiej na przykładzie kolegiaty Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą

Autor dzieła:

Miejsce:

Audiodeskrypcja dzieła

Fotografia: Bryła świątyni romańskiej na przykładzie kolegiaty Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą

            Świątynie romańskie, oprócz właściwej im funkcji sakralnej, często spełniały także funkcje obronne. Ich konstrukcja, materiały użyte do budowy, jak też sposób opracowania elewacji zewnętrznych, nadawały im walory budynków warownych. Sporządzając charakterystykę typowej świątyni romańskiej można łatwo wpaść w pułapkę generalizacji: potężne bryły katedr w Spirze i Wormacji czy bogata dekoracja architektoniczna ich elewacji dają bowiem nieco odmienny obraz architektury romańskiej niż np. krakowski kościół św. Andrzeja. Tym co z pewnością zbliża je do siebie jest wrażenie prostoty, ciężkości, swoistej przysadzistości i surowości formy. Świątynie romańskie są budowlami zwartymi, oglądane z zewnątrz wydają się zbudowane z podstawowych brył geometrycznych.

Kolegiata w Tumie pod Łęczycą stanowi dobry przykład takiej kompozycji. Świątynia, konsekrowana w 1161 roku, otrzymała wezwanie Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego. Jej dzisiejszy wygląd jest efektem zmian wprowadzanych w epokach późniejszych oraz interwencji konserwatorskich, zwłaszcza rekonstrukcji po zniszczeniach 2. wojny światowej. Ze średniowiecznej budowli przetrwało prezbiterium z dostawionym doń pomieszczeniem na rzucie półkola zwanym apsydą i fragmentami sklepienia, mury zewnętrzne korpusu mniej więcej do połowy wysokości, dolne partie filarów oraz część zachodnia kościoła wraz z wieżami, apsydą i sklepieniami.

Kolegiata w Tumie jest trójnawową bazyliką pozbawioną nawy poprzecznej czyli transeptu. Nawa główna jest wyższa i szersza niż towarzyszące jej nawy boczne. Świątynia tumska jest założeniem dwuchórowym – nawa główna, od strony wschodniej, zakończona jest prezbiterium zamkniętym apsydą, od strony zachodniej zaś znajduje się potężna, dwukondygnacyjna apsyda zachodnia. W prezbiterium znajdował się ołtarz, tam też odbywała się liturgia; w apsydzie zachodniej znajdował się ołtarz oraz grób wysokiej rangi duchownego, związanego najpewniej z fundacja kolegiatą. Na zewnątrz, owe dwa apsydowe zamknięcia nawy, uwidaczniają się w postaci dwóch półwalców. Dodatkowo, po stronie wschodniej, do półkolistej bryły została dostawiona podobna, dużo mniejsza bryła o formie półwalca zwana apsydiolą. Od zachodu, po obu stronach półwalca apsydy, znajdują się dwie wieże założone na planie czworokąta. Od wschodu, tym dwóm wieżom odpowiadają dwie mniejsze wieżyczki założone na planie koła, dostawione do naw bocznych. Bryła świątyni skomponowana została zgodnie z charakterystyczną dla romańskiego budownictwa sakralnego zasadą addytywności. Zgodnie z tą zasadą kształtowanie budowli polega na zestawianiu najprostszych brył geometrycznych, takich jak prostopadłościany, ostrosłupy, walce i półwalce, w taki sposób, że wszystkie wykorzystane formy są od siebie wyraźnie oddzielone, nakryte osobnymi dachami, nie przechodzą płynnie jedna w drugą. Addytywność kompozycji znajduje odzwierciedlenie także we wnętrzu świątyni – każda z wyraźnie zaakcentowanych brył odpowiada przestrzeni wyodrębnionej za pośrednictwem różnicy poziomów, łuków czy filarów.

Monumentalizm i wrażenie obronności założenia potęgowane są przez oszczędne opracowanie murów zewnętrznych. Granitowe bloki, z których wzniesiona została świątynia, pozbawione są dekoracji. Surowość bryły w niewielkim tylko stopniu niwelują lizeny – płaskie występy muru biegnące wzdłuż ścian czworokątnych wież – oraz fryzy arkadkowe umieszczone tuż pod okapami dachów nakrywających wieże. Wieże stanowią zresztą najlżejszy i najbardziej zróżnicowany element całej bryły. Dzieje się tak dzięki usytuowanym w nich otworom okiennym. W górnej partii wież mają one formę triforiów – otwory przedzielone są na trzy części dwiema kolumienkami, na których opierają się łuki niewielkich arkad. W partii poniżej znajdują się półkoliście zamknięte biforia, w których światło okna dzielone jest na dwie części jedną kolumienką.

 

Izabela Kopania

Grantodawcy

Logotyp programu Kultura Dostępna oraz Narodowego Centrum Kultury
Wschodzący Białystok - logotyp miasta Białystok
Żubr - logotyp Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego
Logotyp Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego